پ‍‍‍ژوهش‌نامه فرهنگ و معارف دینی

از دیالکتیک جویای حقیقت تا گفتمان جاعل حقیقت در چارچوب تفکر غربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه فلسفه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

2 گروه فلسفه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی- دانشگاه یاسوج- یاسوج- ایران

3 زبان و ادبیات فارسی- دانشکده ادبیات و علوم انسانی- دانشگاه یاسوج- یاسوج- ایران

چکیده

این پژوهش با روش هرمنوتیکی- تحلیل و تبیین معنایی - به دنبال درک چرایی و چگونگی معنا و مفهوم دیالکتیک و گفتمان، ارتباط آن‌ها و همسانی و ناهمسانی آن دو در تاریخ اندیشه غرب است. ازآنجایی‌که؛ انسان همواره با حقیقت -به‌عنوان مهم‌ترین مفهوم- و حس حقیقت‌طلبی از گذشته‌های دور تا اکنون سروکار داشته و دارد؛ و شاید این حقیقت و حقیقت‌طلبی انسان، دیرینه‌ترین مفهوم فلسفی باشد که فلاسفه به آن پرداخته‌اند. دیالکتیک و گفتمان دو روش زبانی هستند که یکی برای درک و کشف حقیقت و دیگری برای ساخت حقیقت به وجود آمده‌اند. دیالکتیک ابداع فلاسفه‌ی باستانی است و گفتمان توسط اندیشمندان جدید ظهور یافته است. ازاین‌رو؛ زبان به‌مثابه نقطه‌ی اتکال آن دو؛ بنیادی‌ترین ابزار تعامل انسانی است- که سازنده دنیای او نیز هست- و تنها وسیله‌ای است که می‌تواند حقیقت را به آدمی نشان دهد و فیلسوف بر خود می‌داند که با زبان و روشی درست حقیقت را آشکار کند. نتایج و یافته‌های پژوهش نشان داد که رویه‌ی گفتمان درواقع ادامه‌ی سنت دیالکتیک است که با توجه به تغییرات اجتماعی و سیاسی دوران جدید شکل یافته است. این نوشتار درصدد است ضمن بررسی دو مفهوم دیالکتیک و گفتمان و سیر تحول آن‌ها به تبیین رویه گفتمانی که در حقیقت ادامه سنت دیالکتیک است، بپردازد.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
آقا گل‌زاده، فردوس، 1390، تحلیل گفتمان انتقادی تکوین تحلیل گفتمان در زبان­شناسی، تهران: علمی فرهنگی.
بهرام‌پور، شعبانعلی، 1389، تحلیل انتقادی گفتمان، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه.
پوزش شیرازی، علی و محمدسالار کسرایی، 1388، «نظریه گفتمان لاکلاو و موفه ابزاری کارآمد در فهم و تبیین پدیده­های سیاسی»، شماره­ی 3، پاییز 1388، صفحات 360-339.
پوینتون، کیت، 1388، زبانشناسی و تحلیل گفتمان ترجمه حسن چاوشیان، فرهنگ و متن: گفتمان و روش‌شناسی پژوهش اجتماعی و مطالعات فرهنگی؛ ویراسته آلیسون لی و کیت پوینتون، تهران: پژوهشکده‌ی مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
تاجیک، محمدرضا، 1383، گفتمان، پاد گفتمان و سیاست، تهران: مؤسسه تحقیقات علوم انسانی.
------------، 1387، «بررسی نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در ایران از منظر تحلیل گفتمان»، پژوهشنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال شانزدهم، شماره 61، صص 75-95.
جعفری، زهرا، 1389، «روش تحلیل گفتمان» (مجموعه روش تحقیق. در علوم انسانی)، شماره 25، صص 85-98.
حسینی­زاده، سید محمدعلی، 1386، اسلام سیاسی در ایران، قم: نشر دانشگاه مفید.
خلجی، عباس، 1386، ناسازه­های نظری و ناکامی سیاسی گفتمان اصلاح‌طلبی (84-1376)، پایان‌نامه دکتری علوم سیاسی دانشگاه تهران.
دریفوس، 1376، میشل فوکو فراسوی ساخت‌گرایی.
رورتی، ریچارد و دیگران، 1384، فلسفه و امید اجتماعی ترجمه عبدالحسین آذرنگ، نگار نادری، تهران: نشر نی.
ژان وال، 1380، بحث در مابعد الطبیعه، ترجمه‌ی یحیی مهدوی، تهران: انتشارات خوارزمی، ص 882.
سروش، عبدالکریم، 1361، نقدی و درآمدی بر تضاد دیالکتیکی (تحریری نو)، مرکز تولید انتشارات مجتمع دانشگاهی ادبیات و علوم انسانی.
سلدن، رامان، 1372، راهنمای نظریه ادبی معاصر، ترجمه عباس مخبر. تهران: طرح نو.
سلطانی، سید علی‌اصغر، 1383، «تحلیل گفتمان به‌مثابه‌ی نظریه و روش»، فصلنامه علوم سیاسی، سال هفتم، شماره 4 (پیاپی 28)، زمستان.
سلطانی، سید علی‌اصغر، 1384، قدرت، گفتمان و زبان: سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران، تهران: نی.
شعیری، حمیدرضا، 1389، تجزیه‌وتحلیل نشانه معناشناختی گفتمان، تهران: سمت.
فاضلی، محمد، 1383، «گفتمان انتقادی»، پژوهش­نامه علوم اجتماعی، سال چهارم، شماره 40.
فتحی، حسن و صدیقه موسی­زاد، 1390، دیالکتیک هگل: سنتزی از دیالکتیک کانت در برابر دیالکتیک افلاطون، تاریخ فلسفه، تابستان، صص 49-78
فتحی، علی، 1390، «جدال افلاطونی»، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، پیاپی 40، صص 93-106.
فرکلاف، نورمن، 1379، تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه­ی فاطمه شایسته پیران و دیگران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه­ها.
فولکیه، پل، 1362، دیالکتیک، ترجمه مصطفی رحیمی. تهران: آگاه.
قجری، حسینعلی و جواد نظری، 1392، کاربرد تحلیل گفتمان در تحقیقات اجتماعی، تهران: انتشارات جامعه شناسان.
کرمانی، محسن و ابوالفضل دلاوری، 1395، «از ایدئولوژی تا گفتمان: سوژه، قدرت، حقیقت»، دانشگاه علامه طباطبایی، ش 74، پاییز 1395.
لاکلاو، ارنستو و شانتال موفه، 1392، هژمونی و استراتژی سوسیالیستی؛ به‌سوی سیاست دمکراتیک رادیکال، ترجمه‌ی محمدرضایی، تهران: نشر ثالث.
مارش، دیوید و جری استوکر، 1378، روش و نظریه در علوم سیاسی، ترجمه­ی امیرمحمد حاجی یوسفی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
معصوم، حسین، 1384، «مفهوم دیالکتیک در فلسفه افلاطون»، اندیشه‌های فلسفی، سال اول، صص 107-119.
مکاریک، ایرنا ریما، 1390، دانش‌نامه‌ی نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر، محمد نبوی، تهران: آگه.
میلز، سارا، 1393، گفتمان، مترجم موسسه خط ممتد اندیشه، زیر نظر نرگس حسنلی، تهران: نشانه.
وان دایک، تئون ای، 1378، تحلیل گفتمان: پرورش و کاربست در تحلیل خبر، ترجمه محمدرضا حسن‌زاده، تهران: پژوهش‌های معاونت سیاسی صداوسیما.
پ‍‍‍ژوهش‌نامه فرهنگ و معارف دینی
دوره 3، شماره 2 - شماره پیاپی 6
پاییز و زمستان 1402
اسفند 1402
صفحه 43-58
  • تاریخ دریافت: 14 فروردین 1401
  • تاریخ بازنگری: 11 خرداد 1401
  • تاریخ پذیرش: 15 آبان 1401