نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• حسین امیری

مشاور مرکز سماح، دانش پژوه دکتر مدرسی اخلاق اسلامی جامعه المصطفی ص

چکیده

از جمله مبانی مهم در دیدگاههای اخلاقی مبانی انسان‌شناختی است. دانشمندان اخلاق در تبیین ساختار و محتوای مباحث اخلاقی تحت تاثیر این مبانی هستند. از اندیشمندان بزرگ در اخلاق اسلامی مرحوم فیض است و کمتر به مبانی انسان‌شناختی ایشان پرداخته شده است. نوشتار حاضر با روش توصیفی – تحلیلی و به صورت کتابخانه‌ای به دنبال تبیین مبانی انسان‌شناختی مرحوم فیض و تاثیر آن در علم اخلاق است. طبق یافته‌های پژوهش این مبانی عبارتند از: 1- نفس دارای اصالت و تجرد است؛ 2- انسان قابل تغییر است؛ 3- ویژگی خاص انسان در برابر حیوانات علم و اراده است؛ 4- انسان از ویژگی‌های چهارگانه سبعی، بهیمی، شیطانی و ربانی ترکیب یافته است؛ 5- مراتب چهارگانه نفس عبارتند از: نفس اماره، نفس لوامه، نفس مطمئنه و نفس ملهمه (البته ایشان در بخش دیگری از آثارشان اماره، لوامه و مطمئنه را صفات سه‌گانه نفس در حالت‌های گوناگون ذکر کردند)؛ 6- نفس دارای قوای سه‌گانه انگیزشی، تحریکی و ادراکی است، 7- برای نفس حکام پنج‌گانه (عقل، شرع، طبع، عرف و عادت) وجود دارد. از جهت فضیلت عقل و شرع بر سایر حکام برتری دارند و 8- هدف انسان رسیدن به سعادت است و سعادت قرب الهی است، 9- عامل انگیزشی مهم انسان در راه رسیدن به این هدف، محبت و انس با خدا است. در نهایت باید توجه داشت که همه این مبانی با مسائل اخلاقی ارتباط داشته و تاثیرگذار هستند.

کلیدواژه‌ها

• مبانی اخلاق
• مبانی انسان‌شناختی
• اخلاق
• فیض کاشانی

موضوعات

• اخلاق اسلامی